Geschiedenis van de NBDS 118-119

De NBDS

De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij (NBDS) verzorgde het spoorvervoer tussen het Nederlandse Boxtel en het Duitse Wesel via Uden, Veghel, Gennep, Goch en Xanten. De maatschappij werd in 1869 opgericht en in 1873 reed de eerste trein. De totale lengte van de lijn was 92,7 kilometer, waarvan 52,7 kilometer op Nederlandse bodem. Uiteraard begon de onderneming met tomeloze ambities. De NBDS-lijn werd geopend met de bedoeling een onderdeel van de snelste verbinding Londen – Berlijn – Sint-Petersburg te zijn. Men kon zonder overstappen van Vlissingen naar Berlijn en Hamburg reizen. Dat maakte de lijn gedurende langere tijd aantrekkelijk voor reizigers van hoge stand. DeNBDS bood dus ook een aanzienlijk comfort om deze reizigers tevreden te stellen. Daarnaast werd er ook enig goederenvervoer gereden. Van de talloze uitbreidingsplannen kwam weinig terecht. De explotatie verliep financieel gezien maar moeizaam, NBDS werd ook wel uitgelegd als Nooit Baten Doch Schulden. De Eerste Wereldoorlog legde het verkeer via Vlissingen plat, waardoor de belangrijkste inkomstenbron van de NBDS verviel. De Staatsspoorwegen namen de exploitatie in 1919 over en de NBDS werd in 1922 failliet verklaard. De tijden van het illustere internationale verkeer keerden niet terug en exploitatie van de lijn had alleen nog regionale betekenis. De lijn werd na de Tweede Wereldoorlog in fasen opgebroken.

Een nederlands gesproken documentaire over de geschiedenis is beschikbaar op YouTube (zie onder).

Op 11:30 in de film ziet u het onderwerp van dit project in een latere verschijning als NS 4500. Ik zou er niet van opkijken als dit de enige bewegende beelden van de serie zijn.

De locomotieven

Algemeen

Gedurende zijn operationele bestaan heeft de NBDS slechts 32 locomotieven in dienst gehad, twee meer werden nog onder het regime van de NBDS besteld maar werden door de SS in ontvangst genomen. Geen enkele van de NBDS-locomotieven is bewaard gebleven.

NBDS no 16, 1902

De eerste locomotieven waren van het 1'B en C-type en weinig opvallend. De NBDS had echter hoge ambities en zijn reizigers hoge eisen. Toen het reizigersvervoer almaar zwaardere eisen aan de locomotieven stelden en de hoogwaardige sneltreinen steeds met voorspan gereden moesten worden werd in 1907 een bestelling geplaatst voor een serie 2'C sneltreinlocomotieven. Ze baarden nogal opzien in de behoudende Nederlandse spoorwereld want het waren de eerst drievoudige gekoppelde sneltreinlocomotien in Nederland en ze vielen bij het grote publiek ook op door hun aansprekende blauwe kleurstelling. Wat jammer dat de kleurenfotografie in die tijd nog uitgevonden moest worden!

Foto ©Philotrain

De NBDS 118-119

Het goederenvervoer speelde aanvankelijk geen grote rol. Maar naarmate de ontwikkeling van de kolengebieden in Limburg op gang kwam werd dat toch een interessante markt. Daarom bestelde de NBDS in 1914 bij Hohenzollern vier goederenlocomotieven met asindeling 1'D, opnieuw een primeur want dit waren de eerste tenderlocomotieven in Nederland met vier gekoppelde assen.

De onderbouw was afgeleid van Duitse ontwerpen, zoals de Pruissische G8. De bovenbouw was georiënteerd op de 2'C-machines, waarbij uitwisselbaarheid van onderdelen, waaronder de ketel voorop stond. Ook deze serie was beoogd in de opvallende blauwe kleurstelling te gaan rijden. Door de oorlog werd de levering behoorlijk vertraagd. De eerste twee, de nummers 118 en 119 werden pas in 1917 respectievelijk in 1918 in dienst gesteld.

NBDS 118 in fabriekskleuren, Hohenzollern, 1917.

Een 1:32 model van de 119, Foto met vriendelijke toestemming van Stoomgroep Zuid ©2019

De andere twee kwamen pas in 1920 in Nederland. Tegen die tijd had de SS al de dienst van de NBDS overgenomen en deze locomotieven hebben nooit een NBDS nummer gekregen en evenmin de blauwe kleurstelling gehad. De nummers 118 en 119 werden vrij snel omgenummerd naar SS 1301 en 1302 en voorzien van SS-kleuren. Uiteindelijk hebben dus slechts twee locomotieven dienst gedaan in de blauwe kleur en dat gedurende twee tot hooguit drie jaar. Bij de vorming van de NS kregen ze nummers 4501-4504.

In 1924 verloren ze hun fraaie vier-assige tenders. Die werden geruild met de drie-assige exemplaren van de ex-NBDS 2'C machines. Als kleine serie van slechts vier machines en ook voldoende machines van de serie 4600 aanwezig speelden ze een ondergeschikte rol in het totale vervoer in Nederland. In de Tweede Wereldoorlog werden ze "verhuurd" aan de bezetter. Twee loks werden in 1944 in bevrijd gebied aangetroffen en werden in gebruik genomen. De hele serie werd omgenummerd in 4251-4254 om plaats te maken voor de instroom van de WD 2-8-0 latere NS nummers 4301-4537. De twee vermiste loks keerden na de oorlog terug uit Duitsland maar hebben nooit meer dienst gedaan. De twee nog operationele loks werden in 1947 afgevoerd, de oudste, NS 4251, ex-NBDS 118, had toen slechts 30 dienstjaren.

De ex-NBDS 119 met oorlogsschade te Baarle Nassau Grens. De lok werd uiteindelijk niet hersteld.
(Foto J.J. Overwater, 15-07-1947, vriendelijke toestemming NVBS NEG1598-0181)